اقتصاد در خانواده
نفقه زن بر شوهر واجب است؛ یعنی از نظر شرع و قانون بر شوهر است که همه مخارج خانواده را تأمین کند. و در صورت امتناع یا کوتاهی، شرعاً و قانوناً مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.
گرچه برخی همسران و فرزندان، نیست و ندارم سرشان نمی‌شود، و خواسته‌های‌شان حد و انتها ندارد، و حس رقابت و چشم‌و هم‌چشمی در آنان بسیار قوی است، لکن مرد نباید و صلاح هم نیست که بدون قید و شرط، مطیع خواسته‌های‌شان باشد.
مرد خردمند و با تدبیر، خرج و دخل خانواده را به طور دقیق حساب می‌کند. اشیا و لوازم زندگی را براساس نیازمندی و ضرورت درجه‌بندی می‌کند. حوایج ضروری زندگی مانند خوراک و پوشاک را بر سایر چیزها مقدم می‌دارد. مقداری از درآمدش را برای حوادث روزگار از قبیل بیماری و بی‌کاری و کسادی کنار می‌گذارد.
مقداری از آن را برای اجاره یا خرید خانه ذخیره می‌کند. به فکر پول آب، برق، تلفن، مالیات و شهریه بچه ها نیز هست. اسباب و اثاث ضروری زندگی را نیز در نظر می‌گیرد. آن گاه درآمدش را با رعایت اولویت بر آن‌ها تقسیم می‌کند. از اسراف و تبذیر خودداری می‌نماید.
سعی می‌کند پایش را از گلیم خویش درازتر نکند. هر خانواده‌ای که دخل و خرجشان حساب داشته باشد و با عقل و تدبیر و با رعایت اقتصاد خرج کنند، نه تنها دچار قرض و ورشکستی نخواهند شد، بلکه زندگی آبرومندانه و نسبتاً خوبی پیدا خواهند کرد.
خداوند کریم اقتصاد و میانه‌روی را از علایم ایمان شمرده و در قرآن مجید می‌فرماید:
کسانی که چون خرج کنند، اسراف نکنند و بخل نورزند و میان این دو معتدل باشند.[1]
امام صادق علیه السلام فرمود:
من برای کسی که اقتصاد را رعایت کند ضامن می‌شوم که فقیر نشود.[2]
و باز در سخنی دیگر فرمود:
چهار دسته مردم دعای‌شان به هدف اجابت نخواهد رسید. یکی از آن‌ها کسی است که مالش را بیهوده تلف کند، آن گاه بگوید: خدایا روزی مرا برسان. پس خدا می‌فرماید: مگر به تو دستور ندادم که اقتصاد را رعایت کنی؟[3]
عبداللّه‌بن ابان می‌گوید: از موسی بن جعفر علیه السلام درباره انفاق بر خانواده سؤال‌کردم. فرمود:
اسراف و تنگ‌گیری هر دو مکروه هستند. میانه‌روی را نباید از دست داد.[4]
مرد خردمند و عاقبت‌اندیش، تا حد ممکن، از قرض و نسیه خودداری می‌کند. وبرای مصارف غیر ضروری، از کسی وام نمی‌گیرد. اقتصادی که بر پایه وام‌های بانک‌ها و سایر مؤسسات استوار باشد، شرعاً و عقلًا پسندیده نیست.
خرید اشیای قسطی گرچه ممکن است ظاهر زندگی را زیبا کند، اما خوشی و آسایش را از خانواده سلب می‌کند. آخر چه لزومی دارد که انسان این همه اشیای غیرضروری نظیر فرش، یخچال، بخاری، اتومبیل، تلفن، تلویزیون و ... را به‌قیمت‌های گزاف بخرد و مقداری از درآمدش را به صندوق بانک‌ها و سایر مؤسسات بریزد؟ آیا بهتر و عقلایی‌تر نیست که قدری صبر کند تا اوضاع مالی اش بهتر شود و همان اجناس را با قیمت ارزان‌تر و نقد خریداری کند؟
درست است که پول پیدا کردن برای انسان، امر مهمی است، ولی علم معاش و چگونه مصرف کردن خیلی از آن مهم‌تر می‌باشد. بسیارند خانواده‌هایی که با وجود درآمد خوب، همیشه گرفتار و مقروضند و به اصطلاح همیشه هشتِشان در گرو نُهِشان است. برعکس، بسیاری از خانواده‌ها با این که درآمد فوق‌العاده‌ای ندارند، اما وضعشان از هر جهت خوب و آبرومندانه است و در کمال رفاه و آسایش زندگی می‌کنند.
تفاوت این دو دسته، در تدبیر زندگی و علم معاش می‌باشد.
بنابراین، صلاح خانواده در این است که مرد با عقل و احتیاط شخصاً امور اقتصادی منزل را بر عهده بگیرد و اگر مسئول خرید و فروش، شخص دیگری است، به کار او نظارت داشته باشد.
در پایان، تذکر این نکته ضروری است که گرچه رعایت اقتصادی، کاری خوب و به صلاح خانواده است، ولی سخت‌گیری هم خوب نیست. اگر وضع مالی مرد خوب است باید در مخارج اهل و عیالش توسعه دهد. به مقدار توانایی‌اش، لباس، خوراک خوب و منزل راحت برایش تهیه کند.
مال و ثروت برای خرج کردن و تأمین مخارج زندگی است، نه برای جمع کردن و باقی گذاشتن. باید آثار و علایم مال و ثروت در زندگی انسان، خوراک و پوشاک خانواده‌اش نمایان باشد. آخر چه فایده‌ای دارد که مرد شبانه روز زحمت بکشد و به خود و خانواده‌اش سختی بدهد و اموالی را روی هم بگذارد و از این دنیا برود؟! مادامی که زنده است زن و فرزندش آرزوی یک لباس زیبا و یک خوراک خوب داشته و از کمبود مواد غذایی بیمار و رنجور باشند، ولی پس از مرگش در تقسیم اموال به سر و کله یک‌دیگر بزنند؟! اگر خدا به انسان نعمت داده باید به همان نسبت، در مخارج خانواده‌اش توسعه بدهد. غذا و لباس خوب برای‌شان تهیه کند.
به مقدار توانایی خویش در هر فصلی میوه‌های آن فصل را در اختیارشان بگذارد.
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
از ما نیست کسی که از جهت مال و ثروت در وسعت باشد، اما بر اهل و عیالش سخت بگیرد.[5]
امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود:
عیال مرد، اسیران او هستند. پس هر کس خدا به او نعمتی داده باید در مخارج اسیرانش
توسعه بدهد وگرنه ممکن است نعمت‌هایش گرفته شود.[6]
امام رضا علیه السلام فرمود:
سزاوار است مرد در مخارج اهل و عیالش توسعه دهد تا منتظر مرگش نباشند.[7]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
هر جمعه برای اهل و عیالتان میوه تهیه کنید تا به فرا رسیدن جمعه خشنود گردند.[8]
[1]. فرقان( 25) آیه 67
[2]. وسائل الشیعه، ج 15، ص 258
[3] و. همان، ص 261
[4] و. همان، ص 261
[5]. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 643
[6]. بحارالأنوار، ج 104، ص 69
[7]. وسائل الشیعه، ج 15، ص 249
[8]. بحارالأنوار، ج 104، ص 73