تغذیه و بهداشت کودک
یکی از کارهای حساس بانوان تغذیه اطفال است. سلامت و بیماری، زشتی و زیبایی، خوش‌اخلاقی و بداخلاقی و زیرکی و کودنی کودکان به چگونگی تغذیه آن‌ها مربوط است. نیازهای غذایی آنان با بزرگ‌سالان یک سان نیست و در سنین مختلف تغییر پیدا می‌کند. یک بانوی بچه‌دار باید همه این جهات را رعایت کند.
بهترین و کامل‌ترین غذاها شیر است. تمام موادی که برای رشد بدن ضروری است، در شیر وجود دارد. شیر مادر برای نوزاد از هر غذایی سالم‌تر و بهتر است؛ زیرا مواد موجود در شیر مادر، با دستگاه گوارش طفل سازگار است و به راحتی هضم می‌شود.
حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:
برای طفل هیچ غذایی بهتر و با برکت‌تر از شیر مادر وجود ندارد.[1]
دکتر عبدالحسین طبا رئیس منطقه مدیترانه شرقی بهداشت جهانی در پیام خود می‌گوید: عامل مهمی که کودک را مستعد بیماری می‌کند محروم کردن وی از شیر مادر، یعنی یگانه بیمه زندگی اوست.[2]
مادران شیرده باید بدین موضوع توجه داشته باشند که مواد مختلف‌غذایی اطفال به‌وسیله نوشیدن شیر مادر در اختیار آنان گذارده می‌شود.
مواد موجود در شیر مادر هم باید به وسیله غذای مادر تأمین شود؛ یعنی، چگونگی شیر مادر به نوع و مقدار خوراک او بستگی دارد. به هر نسبت که غذای مادر متنوع و کامل باشد، به همان نسبت شیرش نیز کامل و غنی خواهد بود. بنابراین، بر مادران شیرده لازم است که در آن ایام از رژیم غذایی کامل بهره ببرند، باید غذای آن‌ها به قدری غنی باشد که بتواند احتیاجات غذایی خود و نوزادشان را تأمین کند. اگر این جهت را مراعات نکنند، هم به سلامت خود آسیب می‌رسانند و هم به سلامت طفلشان.
بر پدر نیز لازم است که برنامه غذایی همسر شیرده‌اش را طوری مرتب سازد که ازجهت غذایی بسیار غنی و کامل باشد و بدین وسیله سلامت او و فرزندش را تأمین نماید.
در این باره می‌توان از پزشک متخصص دستور گرفت و یا از کتاب‌های غذاشناسی استفاده نمود. به طور کلی غذای مادر باید متنوع و گوناگون باشد، باید از انواع خوراکی‌ها میل کند، انواع سبزی‌ها، میوه‌ها، حبوبات، گوشت، تخم‌مرغ و لبنیات باید در برنامه غذایی او گنجانده شود، و از همه این‌ها گاه‌گاه استفاده کند. به هر حال، شیر مادر بی‌تردید آثار نیک یا بدی در نوزاد خواهد گذاشت که نمی‌توان آن‌ها را نادیده‌گرفت.
علی علیه السلام در این باره می‌فرماید:
زنان احمق را برای شیردادن انتخاب نکنید؛ زیرا شیر طبیعت نوزاد را دگرگون خواهدساخت.[3]
حضرت باقر علیه السلام می‌فرماید:
زنان زیبا را برای شیردادن انتخاب کنید؛ زیرا شیر اثر دارد و صفات زن شیرده را به طفل شیرخوار سرایت می‌دهد.[4]
نوزاد را منظم و در ساعت‌های معین شیر بدهید، تا با نظم و ترتیب عادت کند و بردبار و صبور بار بیاید، و معده و دستگاه گوارشش سالم بماند. اگر نظم و ترتیب را رعایت نکردید و هر وقت گریه کرد پستان در دهانش گذاشتید به همین وضع عادت می‌کند.
گاه و بی‌گاه گریه سر می‌دهد و اسباب مزاحمت شما را فراهم می‌سازد، در بزرگ‌سالی نیز این بی‌نظمی را از دست نخواهد داد، حرّیت و آزادی را از دست می‌دهد، در مشکلات زندگی صبر و حوصله نمی‌کند و با اندک چیزی، ستیزه‌گری را آغاز می‌کند و یا به گریه و زاری متوسل می‌شود. خیال نکنید که رعایت نظم و ترتیب درباره غذای نوزاد دشوار است، اگر چند روزی صبروحوصله کنید، به‌زودی با برنامه دل‌خواه شما عادت خواهد کرد.
کارشناسان تغذیه اطفال اظهار می‌دارند: هر سه یا چهار ساعت یک‌بار باید نوازد را از شیر سیر کرد. در موقع شیر دادن، طفل را در دامن بگذارید؛ زیرا علاوه بر این که شیر خوردن برایش آسان است، از شما احسان محبت و مهربانی می‌بیند و همین احساس در شخصیت آینده‌اش مؤثر خواهد بود. هنگامی که در بستر خوابیده‌اید نوزاد را برای شیر دادن در پهلوی خود قرار ندهید؛ زیرا ممکن است در همان حالی که پستانتان در دهان اوست خوابتان ببرد و بدین وسیله آن طفل بی‌گناه که نمی‌تواند از خویش دفاع کند خفه شود. این امر را خیلی بعید مشمارید؛ زیرا از این قبیل حوادث بسیار اتفاق افتاده است.
اگر پستان شما شیر ندارد می‌توانید از شیر گاو استفاده نمایید؛ ولی چون شیر گاو غلیظتر از شیر مادر است و قند کم‌تری دارد، قدری آب و شکر به آن اضافه کنید. و یا از شیرهای پاستوریزه استفاده کنید. شیر را در حدود بیست‌دقیقه بجوشانید تا اگر دارای میکرب است کشته شود، شیرداغ یا سرد را به بچه ندهید، مواظب باشید حرارتش به‌اندازه حرارت شیرمادر باشد. پس از هر بار شیر دادن شیشه و سرشیشه را کاملًا بشویید، مخصوصاً در تابستان، زیرا ممکن است آلوده و متعفن گردد و به سلامت شیرخوار آسیب رساند. مواظب باشید شیر فاسد و مانده نباشد. برای شیر دادن بهتر است از شیشه‌های درجه‌دار استفاده کنید تا مقدار خوراکش منظم گردد.
اگر می‌خواهید از شیر خشک استفاده کنید، حتماً با پزشک اطفال مشورت نمایید؛ زیرا شیر خشک انواع مختلفی دارد، باید پزشک تعیین کند که چه نوعی از آن‌ها بادستگاه گوارش طفل شما تناسب دارد.
می توانید گاهی هم آب میوه به کودک بدهید. از پنج شش‌ماهگی کم‌کم به غذا خوردن عادتش بدهید، می‌توانید از سوپ رقیق استفاده کنید. می‌توانید بیسکویت یا نان‌قندی تازه را در آب حل کرده به او بخورانید. ماست شیرین و پنیر تازه نیز مفید است.
از نه ماه به بعد از غذاهای خودتان قدری به او بدهید. نوزاد هم مانند شما نیاز به آب پیدامی‌کند، اگر احساس کردید تشنه است به او آب بدهید. گریه و بی‌تابی اطفال گاهی در اثر تشنگی است. غذاهای رقیق و متنوع به او بدهید مخصوصاً میوه‌جات و سبزی‌های پخته و سوپ استخوان برای اطفال مفید است؛ اما تا می‌توانید دستگاه گوارش جدید و بی عیب آن‌ها را به وسیله چای مسموم نسازید.
بهداشت و نظافت کودک را کاملًا رعایت کنید. رخت‌خواب و لباس‌هایش همیشه تمیز باشد. کهنه‌هایش را زود به زود عوض کنید. دست‌هایش را با آب و صابون بشویید. از حمام دادن و شست‌وشوی او غفلت نکنید؛ زیرا کودک در مقابل میکرب‌ها مقاوم نیست، اگر بهداشت را رعایت نکنید، ممکن است بیمار یا تلف شود.
از بیماری‌هایی که واکسن دارند مانند: آبله، سرخک، سیاه‌سرفه، آبله‌مرغان، مخملک، فلج اطفال، به وسیله واکسن قبلًا از آن‌ها جلوگیری کنید. چاره واقعه را پیش از وقوع باید کرد.
خوش‌بختانه واکسن این قبیل بیماری ها در بهداری‌ها رایگان در اختیار شما گذاشته می‌شود.
اگر قوانین نظافت و بهداشت را کاملًا رعایت کنید، می‌توانید فرزندانی سالم، شاداب و نیرومند پرورش دهید.
[1]. وسائل الشیعه، ج 15، ص 175
[2]. روزنامه اطلاعات، 15 فروردین 1353
[3]. وسائل الشیعه، ج 15، ص 188
[4]. همان، ص 189