نماز، مکتب تربیتی سازنده‌ای است که با الفاظ و حرکات خود، تواضع و فروتنی را آموزش می‌دهد. نماز، خود بینی و تکبر را در هم می‌شکند و درس تواضع در برابر خداوند را به انسان نمازگزار می‌آموزد؛ زیرا نمازگزار در هر شبانه روز با خواندن هفده رکعت نماز واجب، 34 بار پیشانی بر خاک و زمین می‌نهد و به سجده می‌افتد که خود همین، سمبل تواضع است. مؤمن در سجده، خود را هم‌چون پر کاهی در میان اقیانوسی بزرگ می‌نگرد، بلکه نقطه‌ای در برابر وجود بی‌نهایت خدا می‌بیند و به این ترتیب، خود را بنده کوچک و ناچیز خدا دانسته و هرگونه غرور و خودخواهی را از خود، دور می‌سازد.
حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام می‌فرماید:
خداوند، ایمان را وسیله پاک‌سازی شما از آلودگی شرک و نماز را برای دوری و پاک نمودن شما از تکبر قرار داد.[1]
رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز به اصحاب خود فرمود: «چرا حلاوت و شیرینى عبادت را در شما نمىبینم؟ پرسیدند: شیرینى عبادت چیست؟ پیامبر فرمود: تواضع و فروتنى و نیز فرمود: هر کسى که براى خدا فروتنى نماید، خداى متعال، رتبه او را بلند گرداند».[2]
هم‌چنین در روایات آمده است که خداوند متعال، خطاب به حضرت موسی علیه‌السلامگفت: «اى موسى! آیا مىدانى چرا تو را کلیم (همسخن) خودم کردم؟ عرض کرد: نه. خداوند به او وحى کرد: اى موسى! من بندگانم را زیر و رو کردم و در میان آنها هیچ کس را در برابر خود، متواضعتر از تو ندیدم. سپس فرمود: اى موسى! تو هرگاه نماز مىگزارى، گونه خود را از روى تواضع، بر خاک و زمین مىنهى».[3]
[1]. نهج البلاغه، حکمت 252؛ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج29، ص223: «فجعل اللّه الإیمان تطهیراً لکم من الشرک، و الصلاة تنزیهاً لکم عن الکبر».
[2]. محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج4، ح 21825: قال رسول اللّه صلى الله علیه وآله: «مالی لا أرى علیکم حلاوة العبادة؟! قالوا: و ما حلاوة العبادة؟ قال: التواضع. قال: من تواضع للّه رفعه اللّه».
[3]. کلینى، کافى، ج2، ص123، ح7: «...یا موسى إنّک إذا صلّیت وضعت خدّک على التراب».