جهاد با نفس
نفس بزرگترین دشمن ما است. همواره با عقل در جنگ و ستیز است. از وسوسه‌های شیطان الهام می‌گیرد و با سپاهیانش بر عقل می‌تازد تا او را منزوی و خاموش سازد و خود، یکه‌تاز میدان تن باشد. هدفش این است که فرشتگان را از کشور نفس بیرون براند و آن را در اشغال کامل شیاطین قرار دهد. سرکوب کردن این دشمن غدار، کار آسانی نیست، قاطعیت و پایداری و مقاومت و حتی جهاد لازم دارد. آن هم نه یک مرتبه و دو مرتبه، یا یک روز و دو روز، یا یک سال و دو سال، بلکه جهاد مداوم و تا آخر عمر، مبارزه سخت و جدّی و پیگیر. برای مهار کردن نفس و کنترل غرائز باید سخت بجنگیم، از فرمانهای پیامبر و ائمه اطهار الهام بگیریم و به یاری عقل و جنودش بشتابیم، جلو تجاوزات و تعدیات نفس را بگیریم و سپاهیانش را محصور و ریشه‌کن سازیم، تا عقل بر کشور تن حاکمیت بیابد و با الهام از دستورات شرع، ما را در مسیر کمال انسانی و سیر و صعود الی اللّه قرار دهد. با نفس نمی‌توان صلح و سازش برقرار نمود بلکه باید با او جنگید تا مغلوب گردد و سر جای خودش بنشیند و دست از توطئه بردارد. برای نیل به سعادت جز این راه، راه دیگری وجود ندارد، به‌همین جهت از مبارزه با نفس در احادیث به عنوان جهاد یاد شده است. از باب نمونه چند مورد از فرمایشات حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام را نقل می‌کنیم:
«حضرت علی علیه السّلام فرمود: با تداوم جهاد، بر نفس خودتان مسلط شوید»[41].
و فرمود «بر هوىها و هوسها و خواستههاى نفس غلبه کنید و با آنها بجنگید، که اگر شما را در قیدوبند قرار دهند به پستترین درجه هلاکت ساقط خواهند نمود»[42].
و فرمود «آگاه باشید که جهاد (با نفس) متاعى است که به وسیله آن بهشت خریدارى مىشود. پس هرکس که با نفس خودش جهاد کند بر او مسلط خواهد شد، بهشت (یا خود نفس) بهترین پاداشى است براى کسى که قدر آن را بشناسد»[43].
و فرمود «به وسیله جهاد با نفس او را به اطاعت خدا وادار کن، همانند جهادی که دشمن با دشمن می‌کند، و بر او غلبه کن مانند غلبه ضدی بر ضد دیگر. زیرا قوی‌ترین مردم کسی است که بر نفس خودش پیروز گردد»[44].
و فرمود «عاقل کسى است که خودش را به جهاد با نفس مشغول بدارد. پس او را اصلاح کند و از هوسها و لذتجوییها بازبدارد و بدین وسیله او را مهار کند و در کنترل خویش در آورد. همانا انسان عاقل آنچنان به اصلاح نفس خویش مشغول است که به دنیا و آنچه در آن است و اهل دنیا، توجه ندارد»[45].
جهاد با نفس یک جنگ مهم و سرنوشت‌ساز است، جنگی که چگونه زیستن ما، در دنیا و آخرت و چگونه بودن و حتی چه بودن ما به آن بستگی دارد. اگر ما با جهاد، نفسمان را مغلوب نسازیم و زمامش را در دست نگیریم، او ما را مغلوب می‌کند و به هرطرف خواست می‌کشد، اگر ما او را به اسارت در نیاوریم او ما را اسیر و برده خویش می‌گرداند و اگر ما او را به اخلاق و کردار نیک وادار نکنیم، او ما را به اخلاق زشت و کردار بد وادار می‌کند.
بنابراین باید گفت، جهاد با نفس مهمترین و دشوارترین وظیفه‌ای است که بر عهده سالکین الی اللّه نهاده شده است، و هرچه در این راه نیرو صرف کنند ارزش دارد.
[41]- قال على علیه السّلام: املکوا انفسکم بدوام جهادها- غرر الحکم/ ج 1 ص 131.
[42]- قال على علیه السّلام: اغلبوا اهوائکم و حاربوها فانها ان تقیّدکم توردکم من الهلکة ابعد غایة غرر الحکم/ ج 1 ص 138.
[43]- قال على علیه السّلام: الا و ان الجهاد ثمن الجنة فمن جاهد نفسه ملکها و هى اکرم ثواب اللّه لمن عرفها- غرر الحکم/ ج 1 ص 165.
[44]- قال على علیه السّلام: جاهد نفسک على طاعة اللّه مجاهدة العدوّ عدوّه، و غالبها مغالبة الضد ضده فان اقوى الناس من قوى على نفسه- غرر الحکم/ ج 1 ص 371.
[45]- قال على علیه السّلام: ان الحازم من شغل نفسه بجهاد نفسه فاصلحها و حبسها عن اهویتها و لذاتها فملکها و ان للعاقل بنفسه عن الدنیا و ما فیها و اهلها شغلا- غرر الحکم/ ج 1 ص 237.