وسیله چهارم، جهاد و شهادت
جهاد در راه خدا که به منظور توسعه و گسترش اسلام و اعلاء کلمه توحید و دفاع از کیان اسلام و حاکمیت احکام و قوانین قرآن، و برای مبارزه با ظلم و استکبار و حمایت از محرومین و مستضعفین انجام بگیرد، یکی از عبادت‌های بزرگ و موجب تکامل نفس و تقرب به خدا و صعود الی اللّه می‌باشد و در فضیلت آن آیات و احادیث فراوانی وارد شده است. از باب نمونه:
خدا در قرآن می‌فرماید: کسانی که ایمان آوردند و از وطن هجرت نمودند و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کردند، نزد خدا مقام بلندی دارند و هم اینان رستگارند. پروردگارشان، به رحمت و رضوان و بهشت‌هایی که در آن نعمت‌های دائم وجود دارد بشارت می‌دهد. در بهشت جاویدان هستند، بدرستیکه نزد خدا پاداش بزرگی هست[1].
و می‌فرماید: و خدا مجاهدین را بر قاعدین به ثوابی عظیم برتری داد[2].
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: بهشت را دری است که باب مجاهدین نامیده می‌شود. وقتی مجاهدین به سوی بهشت حرکت می‌کنند در باز می‌شود، در حالیکه شمشیرها را حمائل کرده‌اند، مردم در موقف قیامت ایستاده‌اند و ملائکه به آنان خوش‌آمد می‌گویند[3].
پیامبر اکرم فرمود: بالاتر از هرخوبی، خوبی دیگری وجود دارد تا اینکه انسان در راه خدا کشته شود که بالاتر از آن چیزی نیست[4].
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هرکس که در راه خدا به شهادت رسید خدای سبحان هیچیک از گناهانش را به او یادآور نخواهد شد[5].
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: خدا به شهید، هفت چیز عطا می‌کند:
1- وقتی اولین قطره خون از بدنش خارج می‌شود همه گناهانش را می‌آمرزد.
2- بعد از شهادت سرش در دامن دو حورالعین قرار می‌گیرد، غبار از صورتش می‌زدایند و می‌گویند: آفرین بر تو، او هم در جواب مرحبا می‌گوید.
3- لباسی از بهشت به او می‌پوشانند.
4- خزانه‌داران بهشت انواع عطرها و بوهای خوش را به او عرضه می‌دارند تا هرکدام را که خواست انتخاب کند.
5- به هنگام شهادت جایگاهش را در بهشت مشاهده می‌کند.
6- بعد از شهادت به روحش خطاب می‌شود: در هرجای بهشت که میل داری گردش کن.
7- شهید در جمال خدا نظر می‌کند و در این امر آرامشی است برای هرپیامبر و شهیدی[6].
خدا در قرآن می‌فرماید: خدا نفوس و اموال مؤمنین را خریداری می‌کند که در عوض به آنها بهشت بدهد. همان مؤمنین که در راه خدا جنگ می‌کنند، پس دشمنان را می‌کشند و خود کشته می‌شوند. وعده‌ای است بر خدا که در تورات و انجیل و قرآن به ثبت رسیده، و چه کسی بهتر از خدا به وعده‌اش عمل می‌کند؟ پس بشارت باد شما را به معامله‌ای که با خدا کرده‌اید و این است سعادت بزرگ[7].
آیه مذکور یکی از آیات بسیار لطیف و زیبای قرآن است که با ظرافت و لطف خاصی مردم را به جهاد تشویق می‌کند. در ابتدا می‌گوید: «خدا اموال و نفوس مؤمنین را خریدارى مىکند و در عوض به آنها بهشت مىدهد» چه معامله زیبایی؟! خریدار خداست که غنی علی الاطلاق و مالک جهان هستی می‌باشد. فروشنده مؤمنین هستند که به خدا و جهان آخرت ایمان دارند. مورد معامله اموال و نفوس مؤمنین می‌باشد. وجه معامله، بهشت جاویدان است. سپس می‌گوید: «خدا در تورات و انجیل و قرآن- یعنى سه کتاب بزرگ آسمانى- چنین وعدهاى را به ثبت رسانیده است». آنگاه می‌گوید: «چه کسى را سراغ دارید که بهتر از خدا به وعده‌اش عمل کند». در خاتمه خدای متعال چنین معامله ارزشمندی را به مؤمنین مژده داده و می‌گوید: «این است بزرگترین سعادتها».
قرآن کریم برای انسانی که در راه خدا شهید شود عالی‌ترین مقامات را اثبات می‌کند و می‌گوید: گمان مبرید کسانی که در راه خدا کشته شوند مرده‌اند، بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی می‌گیرند[8].
جمله «عند ربهم» بیانگر مقام شامخ شهید است. زنده بودن روح انسان بعد از مرگ اختصاص به شهدا ندارد بلکه همه انسانها چنین هستند، لیکن امتیاز شهدا در این است که «عند ربهم» یعنی در عالی‌ترین مقامات، به حیات ادامه می‌دهند و در همان مقام عالی روزی می‌گیرند، و معلوم است که روزی واصلین بدین مقام با روزی سایرین، یکسان نخواهد بود.
جهاد در راه خدا و شهادت، بزرگترین و ارزشمندترین عبادتهاست و سالک در این طریق ممتاز، به عالی‌ترین مقامات نائل می‌گردد. آنچه این عبادت بزرگ را از سایر عبادتها امتیاز می‌دهد دو جهت است:
جهت اول هدف عالی مجاهد: هدف انسان مجاهد تأمین منافع شخص خودش و وابستگانش نیست. او کوتاه‌نظر و خودخواه نیست، بلکه خداخواه است. انسان مجاهد گسترش اسلام و اعلاء کلمه توحید و مبارزه با ظلم و استکبار و استضعاف، و دفاع از محرومین و مستضعفین و اجرای عدل اجتماعی را خواهان است، چون بالاترین اهداف را دارد به عالی‌ترین مقامات نیز نائل خواهد شد.
جهت دوم مقدار ایثار: انسان مجاهد برای سیروسلوک الی اللّه و نیل به هدف، ارزشمندترین چیزها را سرمایه‌گذاری می‌کند. اگر انسان صدقه می‌دهد جز این نیست که از مقداری از اموالش صرف‌نظر می‌کند و اگر عبادت می‌کند بیش از این نیست که مقداری از اوقات و توانش را در این راه به مصرف می‌رساند، اما انسان مجاهد از همه‌چیزش می‌گذرد. بالاتر از همه اینکه از جانش می‌گذرد و تمام هستی خویش را در طبق اخلاص نهاده تسلیم خدا می‌کند. از مال و جاه و مقام و زن و فرزند و اقارب چشم می‌پوشد و جانش را یک مرتبه تسلیم پروردگارش می‌کند. کاری را که عرفا و انسان‌های متعبّد در طول یک عمر انجام می‌دهند، انسان مجاهد همه را و بیشتر از آن را در مدتی کوتاه انجام می‌دهد. جهان ماده و مادیّات برای روح عظیم و نورانی مجاهد تنگ است، به‌همین جهت همانند شیر ژیان قفس ماده را می‌شکند و چون کبوتری سبکبال به عالم وسیع و نورانی رضوان خدا پرواز می‌کند و در عالی‌ترین مقام‌ها، به نزد پروردگارش صعود می‌نماید.
اگر دیگر اولیاء خدا تدریجا و در طول ایام به مرتبه محبت و عشق و شهود نائل می‌شوند، مجاهد شهید یک شبه این ره صد ساله را طی می‌کند و به مقام لقاء نائل می‌گردد.
اگر دیگر بندگان خدا بوسیله اذکار و اوراد و قیام و قعود به خدا تقرب می‌جویند، مجاهد فی سبیل اللّه با تحمل زخمها و دردها و سختی‌ها و گلوله‌ها و ترکش خمپاره‌ها و در نهایت با ایثار جان به خدا تقرب می‌جوید، و تفاوت این دو بسیار است. میدان جنگ و جهاد، صفا و معنویت و نورانیت ویژه‌ای دارد. میدان شور و حرکت و عشق و ایثار است. میدان مسابقه برای فدا شدن در راه محبوب و زنده شدن به حیات جاویدان است، زمزمه سنگرنشینان صفا و نورانیت و جاذبیتی دارد که نظیرش را حتی در مساجد و معابد کمتر می‌توان یافت.
[1]- الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ. یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ مُقِیمٌ. خالِدِینَ فِیها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ- توبه/ 20.
[2]- وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَى الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً- نساء/ 95.
[3]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: للجنّة باب یقال له باب المجاهدین یمضون الیه فاذا هو مفتوح و هم متقلّدون بسیوفهم و الجمع فى الموقف و الملائکة ترحب بهم- وسائل/ ج 11 ص 5.
[4]- قال النبى صلّى اللّه علیه و آله: فوق کل ذى برّ برّ حتى یقتل فى سبیل اللّه، فاذا قتل فى سبیل اللّه فلیس فوقه برّ- وسائل/ ج 11 ص 10.
[5]- قال ابو عبد اللّه( ع): من قتل فى سبیل اللّه لم یعرفه اللّه شیئا من سیّئاته- وسائل/ ج 11 ص 9.
[6]- قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: للشهید سبع خصال من اللّه: اول قطرة من دمه مغفور له کل ذنب. و الثانیة یقع رأسه فى حجر زوجته من الحور العین و تمسحان الغبار عن وجهه-- و تقولان مرحبا بک و یقول هو مثل ذالک لهما. و الثالثة یکسى من کسوة الجنة. و الرابعة تبتدره خزنة الجنة بکل ریح طیّبه ایّهم یأخذه معه. و الخامسة ان یرى منزله. و السادسه یقال لروحه اسرح فى الجنة حیث شئت. و السابعة ان ینظر فى وجه اللّه و انّها لراحة لکل نبىّ و شهید- وسائل/ ج 11 ص 9.
[7]- إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ. یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ- توبه/ 111.
[8]- وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ- آل عمران/ 169.
*امینى، ابراهیم، خودسازى (تزکیه و تهذیب نفس)، 1جلد، شفق - قم، چاپ: هشتم.