عبادت و بندگی امام کاظم علیه السلام
امام کاظم علیه‌السلام همانند پدرانش، عابدترین مردم عصر خویش بود، و همواره به یاد خدا و در حال عبادت و نماز و ذکر و دعا و قرائت قرآن و خضوع و خشوع در برابر پروردگار جهان بود، بلکه در اثر شناخت عمیقی که از توحید و قدرت و عظمت خدای متعال داشت، همه کارها، حتّی امور معیشت را برای رضای خدا انجام می‌داد. به عنوان نمونه به برخی از عبادت‌های آن جناب که در تاریخ و احادیث آمده اشاره می‌شود:
حسن بن محمّد بن یحیی علوی، از جدّش این چنین روایت کرده است: «موسى بن جعفر، از جهت كوششى كه در عبادت داشت، عبدصالح ناميده مىشد.».
بعض اصحاب نقل کرده‌اند که آن جناب، داخل مسجد رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله شد. سجده طولانی در اوّل شب داشت و در حال سجده گفت: «عظيم الذنب عندى، فليحسن عندك! يا أهل التقوى والمغفرة!». تا صبح، این دعا را در حال سجده تکرار می‌کرد.[606]
یحیی بن حسن گفته است: «موسى بن جعفر، به علّت كوششى كه در عبادت داشت، عبدصالح خوانده مىشد.».[607]
ابن صباغ نوشته است: «موسى بن جعفر، عابدترين و عالمترين و سخىترين و كريمترين مردم زمان خويش بود.».[608]
ابن حجر نوشته است: «موسى كاظم، عابدترين و عالمترين و سخىترين مردم زمان خويش بود.».[609]
ابن جوزی حنفی نوشته است: «موسى كاظم عليهالسلام از جهت جدّيّت در عبادت و نماز شب، عبد صالح ناميده شد.».[610]
یعقوبی نوشته است: «موسى بن جعفر، در عبادت، از همه مردم جدّىتر بود و از پدرش حديث نقل كرده است.».[611]
شیخ مفید نوشته است: ابوالحسن موسی علیه‌السلام عابدترین و فقیه‌ترین و سخاوت‌مندترین و کریم‌ترین مردم عصر خود بود. روایت شده که نماز شب را به نماز صبح متصل می‌کرد، آن گاه تا طلوع خورشید تعقیب می‌خواند. سپس به سجده می‌رفت و ذکر می‌گفت و تا نزدیک ظهر، سر از سجده بر نمی‌داشت. این دعا را بسیار تکرار می‌کرد: «اللّهم! إنّى اسألك الراحةَ عند الموتِ و العفوَ عندَ الحساب.».
این دعا نیز از دعاهای آن حضرت بود. «عَظُمَ الذنبُ من عبدك، فليحسنِ العفوُ من عندك.». آن قدر از خوف خدا گریه می‌کرد که محاسن شریفش، تر می‌شد.[612]
خواهر سندی بن شاهک که بر زندان موسی بن جعفر مراقبت داشت، درباره آن حضرت گفت: «عادت موسى بن جعفر در زندان، اين بود: بعد از اداى نماز عشاء، به حمد و ثنا و ذكر و دعا اشتغال داشت تا بعد از نصف شب و آن گاه به نماز شب مشغول مىشد تا اذان صبح. نماز صبح را مىخواند و تا طلوع خورشيد به ذكر خدا مشغول بود. بعد از آن، تا بر آمدن آفتاب، استراحت مىكرد. سپس مسواك مىكرد و غذا مىخورد و تا نزديك ظهر مىخوابيد. وقتى از خواب بر مىخاست، وضو مىگرفت و نماز ظهر را مىخواند. تا وقت فضيلت نماز عصر، نماز نافله مىخواند و پس از نماز عصر، رو به قبله مىنشست و تا مغرب، به ذكر خدا اشتغال داشت. بعد از نماز مغرب نيز تا موقع نماز عشاء، نماز نافله مىخواند. عادت هميشگى آن حضرت چنين بود.».
خواهر سندی که آن حضرت را چنین می‌دید، می‌گفت: «كسانى كه با اين بنده صالح خدا بدرفتارى مىكنند، زيان مىبينند.».[613]
احمد بن عبدالله از پدرش نقل کرده که گفته است: روزی بر فضل بن ربیع وارد شدم در حالی که بر پشت بام نشسته بود. به من گفت: «از اين پنجره، به اين خانه نگاه كن. چه مىبينى؟». گفتم: «لباسى را مشاهده مىكنم كه بر زمين پهن شده است.». گفت: «خوب دقت كن!». گفتم: «گويا مردى در حال سجده است.». گفت: «او را مىشناسى؟ موسى بن
جعفر است. من، شبانه روز مراقب او هستم و جز در اين حالت او را نديدم. بعد از خواندن نماز صبح، تا طلوع خورشيد، تعقيب مىخواند، سپس به سجده مىرود و تا نزديك ظهر در سجده است. كسى را گماشته است تا مراقب او باشد و اوقات نماز را به او اطّلاع دهد. چون وقت نماز را به ا و اطلاع مىدهد، سر از سجده برمىدارد و بدون تجديد وضو مشغول نماز مىشود. عادت هميشگى او همين است. وقتى از خواندن نماز عشاء فراغت مىيابد، افطار مىكند. سپس تجديد وضو مىكند و به سجده مىرود. از نيمه شب تا طلوع فجر، نماز مىخواند.».
بعضی ناظران گفته‌اند: از او شنیدیم که در دعای خود می‌گفت، «اللّهم! إنّى كنتُ اسألك أنْ تفرغني لعبادتك و قد فعلتَ، فلك الحمد.».[614]
ابراهیم ابن ابی البلاد گفت: حضرت ابوالحسن علیه‌السلام فرمود: «روزى پنج هزار مرتبه استغفرالله مىگويم.».[615]
منبع: کتاب الگوهای فضیلت/ آیت الله ابراهیم امینی
[607]ـ تهذیب التهذیب، ج 10، ص 340
[608]ـ الفصول المهمة، ص 219
[609]ـ الصواعق المحرقه، ص 203
[610]ـ تذکرة الخواص، ص 348
[611]ـ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 414
[612]ـ الإرشاد، ج 2، ص 231
[613]ـ تاریخ بغداد، ج 13، ص31
[614]ـ مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 343
[615]ـ بحارالأنوار، ج 48، ص 119